Кимиёкунонии зироаткорӣ яке аз омилҳои пуриқтидор ба ҳисоб рафта, дар мамлакатҳои пешрафтаи ҷаҳон имрӯз 50%-и афзоиши ҳосил бо истифодаи нуриҳо вобастагӣ дорад. Аммо низоми дурусти нуриандозӣ ин асоси чораҳои агрономӣ бо мақсади баланд бардоштани ҳосилхезии хок, ҳосили зироатҳои кишоварзӣ, беҳтар гардонидани сифати маҳсулот, маҳсулнокии меҳнат дар хоҷагидорӣ мебошад ва яке аз ин нуриҳо, нуриҳои маҳаллӣ ба ҳисоб мераванд.
1. Нуриҳои маҳаллӣ
2.Истифодаи пору
3. Саргини паррандаҳо, компостҳо, нурии сабз
Нуриҳои маҳаллӣ: Пору, торф, саргини паррандаҳо, компостҳо, нурии сабз ва ғайраҳо нурии органикиро ташкил медиҳанд. Дар байни нуриҳои органикӣ пору нурии асосӣ ва ҳамаҷониба паҳнгардида ба шумор меравад. Нуриҳои органикиро дар хокҳои хокистаранг ва бури Тоҷикистон бештар истифода мебаранд ва на танҳо манбаи ғизогирии решагӣ, балки омили беҳтар гардонидани хусусиятҳои хок мебошад. Дар мавриди ба хок андохтани нурии органикӣ, гумуснокии хок меафзояд, режими биологӣ, физикӣ, кимиёвӣ, обӣ ва ҳавоии хок беҳтар мегардад.
Истифодаи пору: Пору ин нурии ахлотии органикии ҳайвонот мебошад. Меъёри истифодаи пору дар шароити Тоҷикистон мухталиф буда, он аз зироати киштшаванда, пешинакишт ва хусусиятҳои хок вобастагӣ дорад. Пору бештар дар зироатҳои сабзавотӣ ва дигар зироатҳо байни қаторашон нармшаванда ба ҳисоби 25-30 т/га (сабзавот то 40) андохта мешавад. Пас аз пошидани пору ба замн онро фавран бояд зери хок намуд. Вобаста ба шароити минтақаи чуқурии зери хок намудани пору 25-30 см ва аз он зиёд шуданаш мумкин.
Барои истифодаи самараноки моддаҳои ғизоии пору андозаи он набояд аз бузургии оптималӣ зиёд бошад. Меъёри поруро одатан дар асоси талаботи зироат ба нитроген ва мавҷудияти он дар пору муайян месозад, чунки нитрогени пору ба миқдори ҳосил таъсири бағоят калон мерасонад. Дар заминҳои обӣ истифодаи пору ҳатмист ва самараи он хело ҳам зиёд аст.
Дар минтақаҳое, ки поруи нимпӯсидаро истифода мебаранд ба хок таъсири хуб мерасонад. То ба охир пӯсидани пору мувофиқи мақсад нест, чунки дар ин ҳолат миқдори зиёди нитроген, фосфор ва модаҳои ғизои талаф меёбанд. Дар натиҷаи тоза намудан замин аз алафҳои бегона ҳосили зироатҳо дучанд мегардад. Таъсири пору дар кишт на танҳо дар кишти зироати якум, балки дар зироатҳои баъдан кошташаванда низ дар тӯли чанд сол дида мешавад.
Самараи пору дар соли аввали таъсир ва баъди он бо як қатор шароит муайян карда мешавад, пору дар хокҳои гилхок суст пӯсида ба ҳосил чанд сол таъсир мерасонад. Дар хокҳои регхок бошад бо сабаби тез пӯсидани пору таъсири он ба ҳосил 1-2 сол давом дорад.
Саргини паррандаҳо:Саргини паррандаҳо ва хусусан саргини мурғ аз рӯи сифати ғизоӣ нисбат ба поруи чорво афзалият дошта, аз рӯи зуд таъсирнокиаш аз нуриҳои менералӣ фарқият надорад. Саргини парандаҳои обӣ бошад аз рӯи миқдори моддаҳои ғизоии пору фарқият надоранд. Дар як сол аз 100 сар мурғ 6-7 сент саргин ҷамъ кардан мумкин аст. Миқдори моддаҳои ғизоӣ дар саргини парранда аз намуди хӯроки хӯрдаи вай вобастагӣ дорад. Саргини парранда дар таркибаш микроэлементҳо аз 100г моддаи хушки он, 15-38мг манган, 12-39мг синк, 1-1,2 кобалт 1-2,5мг мис ва 300-400мг оҳан иборат мебошад. Саргин бо часпакиаш фарқ мекунад, аз ин хусус онро бо техникаи мавчудазери хок кардан душвор аст. Саргинро бо мошинҳои махсуси РМУ-3 дар кишти зироатҳои қатори, картошка ва сабзавот аз рӯи андоза 4-5т/га ва дар зироати ғаллагӣ 2-2,5т/га андохтан лозим аст. Муддати дуру дароз нигоҳ доштани саргин дар тӯдаҳо моддаҳои ғизоӣ талаф меёбанд. Азбаски саргин нурии нитрогендор ва фосфордор мебошад, ҳангоми истифода бурданаш зарурат ба нурии калидор пайдо мешавад.
Компостҳо: Компост нуриест, ки дар натиҷаи таҷзияи омехтаи моддаҳои гуногуни органикӣ (табиаташон наботӣ) ё партовҳои камуналӣ ба даст меоранд. Масолеҳи асоси барои компост ин пору, саргини парранда, торф, решаю пояи растаниҳо, барги дарахтон, аррамайда (апилка), ему хошоки вайроншуда ва ғайра. Дар таркиби 1сент компости ахлоти 0,44% нитроген, 0,13% фосфор ва 0,92% калиӣ мавҷуд мебошад. Миқдори истифодаи компост дар зироаткорӣ 20-30 т/га мебошад. Меъёри истифодаи компости ахлотию барои ғаллазор 5-7т/га дигар зироатҳо 10-12 т/га мебошад.
Нуриҳои сабз: Нуриҳои сабз (сидерантҳо) ин зироатҳои кишоварзӣ буда, ба зери хок кардани онҳо, массаи сабзи онҳо ба сифати нурии сабз парвариш карда мешавад. Нурии сабз манбаи асосии гумус ва нитроген дар хок мебошад. Ҳангоми зери хок намудани массаи сабзи зироатҳо 30-40 т/га ба хок 150-200 кг нитроген ки он ба 30-40 тонна пору баробар аст. Нурии сабз хусусиятҳои агрокимиёвӣ, физикию кимиёвӣ физикии хокро беҳтар намуда онро бо моддаҳои органики бой мегардонад.
Дар баробари порудиҳи тавсияи мутахассисони соҳа дар дар он аст, ки агротехникаи хуби зироат, коркарди хок, обмонии саривақтиро риоя намуда, ва дар асоси тавсияи мутахассисони соҳаи кишоварзӣ коркарди заминро ба роҳ монанд.
Ҳар қадаре, ки бештар дар заминҳои кишт меҳнат намоем маҳз давраи ҷамъоварии ҳосил натиҷаи онро ба даст хоҳем овард.
Наврӯзова Азиза мудири бахши кишоварзии Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии ноҳияи Ишкошим